< Crashtest Ibsen Nora
Nora doet het eens helemaal anders
vincentkouters.nl, Vincent Kouters , 13/04/2013

Ja hoor, daar is ze weer! Nora, Henrik Ibsens eeuwige toneelheldin. Dit keer in de gedaante van de piepjonge Vlaamse actrice Evelien Bosmans, gekleed een oranje rokje en jasje. ‘1879 rules!’ roept ze dan opeens. Is dit misschien toch niet die oude, brave Nora is die we kennen?

134 jaar oud is ze inmiddels. Maar het poppenhuisvrouwtje is nog altijd springlevend. Haar gezin is haar enige bestaansrecht, maar uiteindelijk laat ze man en kinderen in de steek om zichzelf te ontdekken. Dit seizoen wordt ze maar liefst vier keer gespeeld. Onlangs nog door Halina Reijn bij Toneelgroep Amsterdam.

134 jaar lang man en kinderen moeten verlaten. 134 jaar lang moeten opdraven als boegbeeld van de vrouwenbeweging. Deze Nora heeft er genoeg van. Ze zegt: ‘Ook 134 jaar geleden al zaten wij hier rond de kerstboom en ook toen was het crisis! En ik heb maar al te vaak een extreme make-over gekregen.’

Dit keer gaat ze het eens helemaal anders doen.

Dit is de zelfbewuste Nora van Sarah Moeremans (34). De regisseur is in Groningen bij het Noord Nederlands Toneel neergestreken met haar kenmerkende beeldbestormende toneel. Dit keer moet Ibsen eraan geloven. Haar eerste productie in Groningen heet Crashtest Ibsen 1 Nora.

‘Waarom zou je Ibsen spelen, zoals hij het toen geschreven heeft?’ vraagt Moeremans zich af. ‘Dat is een belediging. Zijn werk is veel revolutionairder dan dat.’

We zijn in het Groninger Museum. Hier vindt voor de gelegenheid een openbare repetitie plaats van haar Crashtest Ibsen 1 Nora. Terwijl museumbezoekers langs de Scandinavische landschappen schuifelen van de tentoonstelling Nordic Art 1880 – 1920, spelen de NNT-acteurs het eerste bedrijf van een Noors toneelstuk dat ze, ironisch genoeg, juist willen ontdoen van zijn museale status. Komende vrijdag is de première, gewoon in theater De machinefabriek in Groningen.

Nora stelt haar oudere man voor, bankier Torvald Helmer (Ko van den Bosch). Daarna bedelt ze bij hem om geld. ‘Ik heb de hele dag vlijtig geshopt en nu heb ik weer dringend een microkredietje nodig.’ Samen spelen ze als blije kinderen met nepsneeuw, totdat Nora’s oude vriendin Christine Linde (Joke Tjalsma) verschijnt in een jurk van vuilniszakken. Maar Nora herkent haar niet meer: ‘Zou het een Facebookvriendin zijn waarvan ik eigenlijk nooit precies geweten heb wie het was?’

In zo’n beetje iedere scène zien we 1879 op 2013 botsten, vaak met een sterk komisch effect. Dat is de crashtest die Moeremans voor ogen heeft. Na de repetitie legt ze uit: ‘In een crashtest laat je een object met hoge snelheid tegen een muur kapot vliegen. Ik wil nu Ibsen, in dit geval Nora, met grote kracht tegen onze tijd smijten. En dan kijken wat er overblijft.’

Ze vraagt zich af in hoeverre realistisch theater uit de 19e eeuw, dat een spiegel van de maatschappij wil zijn, nog iets over onze tijd kan zeggen. ‘Ibsen wilde met zijn Nora serieus het publiek confronteren met hun eigen benauwende kijk op het huwelijk. Maar kan zoiets nog effect hebben, als het publiek anno 2013 netjes op die confrontatie zit te wachten?’

Ibsen kan dus klappen verwachten. Niets gaat Moeremans te ver om het starre realisme uit Nora te ontregelen: rokende kinderwagens, huisvriend Dokter Rank die Money, Money, Money van ABBA zingt, personages die gaat muiten, zoals de kindermeid, door iedereen ‘Dingetje’ genoemd, die vindt dat ze te weinig tekst heeft en een hoofdrol opeist.

Moeremans’ toneel is een levend laboratorium. Alles is mogelijk. Een eerdere voorstellinghad de vorm van een hysterische spelshow, een andere speelde ‘op locatie’ in schouwburgkleedkamers en -gangen. Dit keer laat ze haar acteurs spelenderwijs een klassiek toneelstuk ontleden. ‘Ik geloof in het idee van de homo ludens, de spelende mens. Het leven is niks anders dan spelen en proberen.’

Ze werkt nu, zoals vaker, samen met Joachim Robbrecht. Samen bedachten ze het concept: Nora keert zich nu eens niet tegen haar man, maar tegen Ibsen. Daarna is Robbrecht een nieuwe tekst gaan schrijven. Moeremans, de onderzoeker, organiseerde vier openbare salons, waarin ze sociologen, psychologen en vrouwen liet discussiëren over thema’s uit Nora.

Daarbij bedacht ze ook weer spelletjes, zoals een morele veiling. ‘Nora vervalst in het stuk een handtekening om haar man te redden. Dat is geen misdaad, waar wij nog van schrikken. Daarom liet ik in een veiling mensen hun eigen persoonlijke geluk kopen tegen kleine of grote misdaden. Het verbaasde me hoeveel mensen wel een landmijn wilden leggen, in ruil voor de gezondheid van hun partner.’

Met haar manier van werken, past Moeremans uitstekend bij het NNT. Ze is er binnengehaald door artistiek leider Ola Mafaalani, die zelf ook uitputtend veldwerk verricht voor haar voorstellingen. Moeremans zit er de komende vier jaar in het talentontwikkelingstraject. Maar noem haar geen jonge maker. ‘Ik ben 34. Dat kan echt niet meer. Het is een misvatting dat talentontwikkeling met leeftijd te maken heeft.’

Volgend jaar komt ze met Crashtest Ibsen 2. Dan is Vijand van het volk aan de beurt. Hierin heeft Ibsen het gemunt op de pers en het volk.

Moeremans: ‘Voor dat stuk geldt hetzelfde. Theatermakers kunnen wel zeggen: Leuk, we nemen Ibsen en gaan de pers afbreken. Maar dan? Dat hoor je nooit. Dit is ook probleem van veel politieke programma’s en bijvoorbeeld de Arabische lente. Die holle schreeuw om een nieuw verhaal. Maar wat is dan dat nieuwe verhaal? Dat wil ik juist onderzoeken.’